Suatu sudut Kampung Kepayang menghadap ke utara, 6 September 2025. Kelihatan menara masjid warisan dilatari Gunung Matsurat (di tengah gambar), dan kubah masjid baru di sebelah kiri.

• Pendudukan Sekitar Ipoh: Kurun ke-16

“Dahulunya Gunung Cheroh merupakan sebahagian daripada kawasan Kampung Kepayang (terletak di dalam persempadanan Kampung Kepayang). Keluasan Kampung Kepayang bermula daripada Gunung Cheroh sehinggalah ke Gunung Matsurat, Kampung Kepayang. Jarak di antara kedua-dua gunung ini pula adalah dianggarkan kira-kira 3 kilometer.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.7).

Peta lokasi asal Kampung Kepayang, di antara Gunung Cheroh di sebelah barat daya, sehingga Gunung Matsurat di sebelah timur laut (mercu-mercu tanda dibulatkan hijau).
Kiri: Peta tahun 1919 (Central Survey Office, Kuala Lumpur, Surveyor-General's Office, Federated Malay States (F.M.S.) @ Survey Department, Singapore; 测量局; Singapore. Survey Department, 1919: |"Federated Malay States (F.M.S.) Topo. (Index To Districts, Kinta, Batang Padang And Lower Perak)").
Kanan: Peta tahun 1926 (Surveyor-General, Federated Malay States (F.M.S.) and Straits Settlements (S.S.) @ Survey Department, Singapore; 测量局; Singapore. Survey Department, 1926: |"Parts of Kinta And Kuala Kangsar Districts, Ipoh, Perak").

Kiri: Peta tahun 1933 (Surveyor-General, Federated Malay States (F.M.S.) and Straits Settlements (S.S.) @ Survey Department, Singapore; 测量局; Singapore. Survey Department, 1933: |"Parts of Kinta and Kuala Kangsar Districts, Ipoh, Perak").
Kanan: Peta tahun 2025 (Mapcarta).

“Kini Gunung Cheroh telah terkeluar daripada persempadanan kawasan pentadbiran Majlis Pengurusan Komuniti Kampung (MPKK) Kampung Kepayang atas pelbagai faktor setempat manakala Gunung Matsurat telah berjaya dimasukkan semula menjadi sebahagian daripada Kampung Kepayang pada 20 Februari 2020 atas usaha, kerjasama dan sokongan antara Penghulu Mukim Ulu Kinta (sesi 2020) Puan Hajah Robiah Mohamed dan pelbagai organisasi termasuk Majlis Pengurusan Komuniti Kampung (MPKK), Kampung Kepayang (sesi 2019 / 2020) dan Persatuan Keluarga Kulop Kinta (PK3).” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.7).

“Pada satu ketika dahulu, Kinta merupakan sebuah 'Negeri' yang didiami oleh kaum 'Orang Darat' yang juga merupakan masyarakat Orang Asli. Mereka menguasai kawasan darat dan laluan sungai di dalam Kinta ini. Pada sekitar tahun 1528, Tun Kelalang yang merupakan anak kepada Pemerintah Hulu Perak, Tun Saban Balik telah menyusur ke hilir Sungai Perak dan memasuki salah sebuah cabang sungainya lalu membuka sebuah petempatan dinamakan Kepayang yang terletak di dalam Mukim Ulu Kinta.

Tun Kelalang merupakan Pemerintah Melayu Terawal di Kinta. Keturunannya telah berasimilasi dengan kaum 'Orang Darat' melalui perkahwinan antara sesama mereka. Kini, tidak lagi wujud kaum 'Orang Darat' di kawasan Kepayang dan mereka kini lebih dikenali sebagai Melayu Kinta. Keturunan Tun Kelalang inilah yang mewarisi gelaran Toh Senongsa Seri Nara Wangsa. Toh Senongsa Seri Nara Wangsa yang pertama merupakan anak beliau iaitu Toh Pasir Panjang bin Tun Kelalang. Pusat pemerintahan bagi pemegang gelaran Toh Senongsa Seri Nara Wangsa bertempat di Kampung Kepayang. Setelah berlakunya perkahwinan antara anakanda kepada Toh Senongsa Seri Nara Wangsa IV Toh Nyior Manis iaitu Toh Puan Intan dengan putera kepada Maharaja Kinta Toh Chendang bin Kulop Kinta Toh Changkat Piatu iaitu Toh Tambak. Gelaran Toh Senongsa Seri Nara Wangsa ini kemudian diserapkan ke dalam sistem pemerintahan Kesultanan Melayu Perak sebagai Orang Besar Enam Belas.

Hasil daripada perkahwinan ini menyebabkan gelaran Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja dan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa dipegang oleh keluarga yang sama. Kelazimannya anak sulung memegang gelaran Orang Besar Lapan, Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja manakala adindanya memegang jawatan Orang Besar Enam Belas, Toh Senongsa Seri Nara Wangsa. Peranan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa setelah bergelar Orang Besar Enam Belas adalah menjadi Kapit kepada Dato Panglima Kinta. Peranan beliau tertumpu kepada mentadbir hasil dagangan di wilayah kecil Kepayang yang kini dikenali sebagai Kampung Kepayang.”

(Sumber: Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.9-11).

“Toh Senongsa Seri Nara Wangsa yang terakhir ialah Itam Dewi bin Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja V Ngah Gapor. Penglibatan beliau dan kekandanya iaitu Panglima Kinta Seri Amar Bangsa DiRaja V Il Ngah Jabor dalam pembunuhan J. W.W. Birch menyebabkan beliau dibuang ke Skudai, Johor bersama Sultan Perak yang ke-25 Sultan Ismail Mu'abidin Riayat Shah dan seterusnya gelaran Toh Senongsa Seri Nara Wangsa dimansuhkan dalam sistem pemerintahan Kesultanan Melayu Perak oleh British yang ketika itu menguasai pemerintahan Perak.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.11).

“Sultan Ismail membawa bersamanya alat-alat kebesaran pertabalan kesultanan Perak dan 20 ekor gajah. Baginda meminta bantuan penduduk-penduduk Kampung Kepayang untuk berlindung dan turut serta menentang tentera-tentera British dan orang-orang Mandailing. Kampung Kepayang ketika itu di bawah naungan Dato Panglima Kinta V Il Ngah Jabor dan diketuai oleh adindanya Toh Senongsa Seri Nara Wangsa IX Itam Dewi menjadi lokasi persembunyian sementara bagi Sultan Ismail dan pengikut-pengikutnya. Lokasi ini adalah dipercayai merujuk kepada kawasan berdekatan Masjid Warisan Al-Khariah, Kampung Kepayang. ….. Setelah mendapati lokasi Kampung Kepayang tidak selamat daripada buruan tentera-tentera British dan orang-orang suku Mandailing, Sultan Ismail bersumpah dengan memacak pedangnya ke tanah bahawa baginda akan kembali memerintah negeri Perak suatu hari nanti. Kemudian baginda bersama pengikut-pengikutnya meredah hutan belantara ke Chemor. Mereka melintasi laluan Jalong, Ulu Piah, terus ke Krunei, dan memasuki Kedah. Sultan Ismail dan pengikut-pengikutnya telah dijerat oleh Siam di Patani atas bantuan William Maxwell.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.23-24).

“Kesan penglibatan Dato Panglima Kinta VII Ngah Jabor dalam pembunuhan J. W.W. Birch menyebabkan beliau dan keturunannya yang dikenali sebagai keturunan Dato Panglima Kinta Pasak Kepayang disenarai hitamkan oleh British dan tidak lagi dibenarkan untuk memegang jawatan Dato Panglima Kinta. Lazimnya, jawatan Dato Panglima Kinta dipegang secara bergilir antara keturunan Dato Panglima Kinta Pasak Paloh dan keturunan Dato Panglima Kinta Pasak Kepayang. Selepas Perang Perak 1875, tiada lagi berlakunya penggiliran jawatan dan jawatan Dato Panglima Kinta kekal dipegang oleh keturunan Dato Panglima Kinta Pasak Paloh manakala jawatan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa dimansuhkan dalam sistem pemerintahan Kesultanan Melayu Perak. ” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.26-27).

“Penglibatan kedua-dua pembesar utama yang berasal daripada Kepayang iaitu Orang Besar Lapan, Dato Panglima Kinta V Il Ngah Jabor dan Orang Besar Enam Belas, Toh Senongsa Seri Nara Wangsa IX Itam Dewi dalam pembunuhan J. W.W. Birch memberikan kesan yang amat besar terhadap Kampung Kepayang sehingga ke hari ini. British ketika itu memerintah Perak seolah-olah cuba melenyapkan Kepayang daripada Sejarah Kinta sebagai tindak balas terhadap peristiwa pembunuhan tersebut. Dahulunya Kepayang merupakan Pusat Pemerintahan bagi Kinta, kini hanya menjadi sebuah perkampungan kecil yang terpinggir dari arus pembangunan.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.28).

“Dato Panglima Kinta Ngah Jabor telah dibebaskan secara rahsia oleh Hakim Raja Idris (Sultan Idris) setelah dipenjara di Singapura bermula 1877 sehingga 1884 dan kembali ke Kampung Kepayang.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.25).

“Jurnal perjalanan jurutera perlombongan dan ahli geologi Perancis yang bernama Jacques de Morgan ada mencatatkan berkenaan pertemuannya dengan Dato Panglima Kinta VII Ngah Jabor pada 2 Ogos 1884 di Kelian Kinding, Hulu Kinta untuk meminta bantuan daripada Pembesar Kinta tersebut, walau bagaimanapun Dato Panglima Kinta Ngah Jabor membalas: “Dahulu saya adalah Panglima Kinta. Selepas berperang bersama Sultan Ismail (dalam Perang Perak 1875 menentang British), orang putih telah memecat saya, malah mereka telah menyingkirkan saya sebagai Dato (kawasan) Hulu Kinta. Adalah benar bahawa saya menerima pencen, tetapi saya miliki terlalu banyak ketidakpuasan hati terhadap orang putih (sehingga saya tidak mampu) untuk cuba bersetuju dengan Residen (British). Sebenarnya, saya akan buat apa sahaja dengan kuasa yang saya miliki untuk menghentikan rancangannya (Residen British) dan (rancangan) kamu.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.27-28).

“Dato Panglima Kinta Ngah Jabor menghembuskan nafas terakhir di Kampung Kepayang dan dikebumikan berhampiran Masjid Warisan Al-Khairiah, Kampung Kepayang. Makam beliau terletak di bahagian tengah antara makam moyangnya iaitu Dato Panglima Kinta Pertama Toh Tambak bin Maharaja Kinta Toh Chandang dan makam datuknya, Dato Panglima Ill Toh Changkat Rembiah bin Dato Panglima Kinta Pertama Toh Tambak.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.25).

Kiri: Masjid Warisan Al-Khairiah, Kampung Kepayang, 6 September 2025.
Kanan: Peta lokasi masjid, dan makam-makam di sekitarnya (Mohamed Faizal Zainol, 7 April 2021 - 23 Mac 2022: |"Masjid Warisan Al-Khairiah, Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh").

“Bersumberkan dokumen Pejabat Tanah Kinta di Arkib Negara dipercayai tapak masjid ini telah wujud sebelum tahun 1911. Berdasarkan Enakmen Tanah 1911 (Seksyen 9), Residen British mengisytiharkan sebahagian daripada tanah dalam Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh, Perak (nombor plan 19242) direzabkan untuk tujuan masjid melayu dan tanah perkuburan Islam. Ia diselenggarakan oleh Panglima Kinta SABD ke 12 Che Wan (1905-1947) dan penggantinya yang akan dilantik oleh Pegawai Daerah Kinta. Ia telah digazetkan pada 1914 dibawah pentadbiran Residen British Perak yang ke 9 Reginald George Watson (1913-1919).

Menurut dokumen Pejabat Tanah Kinta, tapak masjid ini sebelum diwakafkan dahulunya dimiliki oleh empat tokoh utama di Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh iaitu Toh Senongsa SNW ke 9 Itam Dewi, Toh Senongsa SNW ke 5 Andak Selamah, Panglima Kinta SABD ke 7 Ngah Jabor dan Toh Senongsa SNW ke 8 Badiozaman.”

(Sumber: Mohamed Faizal Zainol, 7 April 2021 - 23 Mac 2022: |"Masjid Warisan Al-Khairiah, Kampung Kepayang, Fair Park, Ipoh").

“Menurut cerita tetua, masjid ini adalah binaan kali ketiga untuk Kampung Kepayang. Binaan pertama diperbuat daripada kayu dan terletak berdekatan Makam Panglima Kinta III Toh Changkat Rembiah yang kini telah dijadikan kawasan Tanah Perkuburan Islam, Kampung Kepayang. Masjid binaan pertama ini telah roboh tanpa meninggalkan kesan. Masjid kedua juga didirikan daripada kayu dan telah dipindahkan ke kawasan berhampiran Gunung Matsurat, Kampung Kepayang. Namun masjid ini telah roboh dimakan usia. Ia kemudian dipindahkan untuk memberi laluan kepada pembinaan masjid baharu menggunakan batu-bata yang kini dikenali sebagai Masjid Warisan Al-Khairiah, Kampung Kepayang. Sekitar tapak masjid ini dikaitkan dengan lokasi persembunyian Sultan Perak ke-25 Sultan Ismail (1871 - 1874), Dato Maharaja Lela VI Pandak Lam, Dato Sagor Ngah Kamdin dan pengikut-pengikutnya ketika tercetusnya Perang Perak 1875.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.43).

“Dato Panglima Kinta VII Ngah Jabor dan Laksamana Mohamad Amin adalah berbesan, di mana anak lelaki beliau Yang Dihormati (YDH) Toh Kanda Jahid telah berkahwin dengan anak perempuan kepada Laksamana Mohamad Amin yang bernama Ngah Teresah. Menurut dokumen Pejabat Tanah Kinta di Arkib Negara Malaysia, sebahagian daripada tanah wakaf yang terletak di dalam Kampung Kepayang termasuk Masjid Warisan Al-Khairiah, Kampung Kepayang adalah di atas nama Ngah Teresah binti Laksamana Mohamad Amin dan Puteh Manjura binti Laksamana Mohamad Amin. Penamaan kepada nama isteri pembesar ini dipercayai untuk menyembunyikan identiti keluarga pembesar yang terlibat dalam Perang Perak 1875 termasuk Dato Panglima Kinta VII Ngah Jabor dan Toh Senongsa Seri Nara Wangsa IX Itam Dewi.” (Mohamed Faizal Zainol, 2023: |"Kepayang Kampung Bersejarah", hlm.25-26).

Selain petikan dan sumber yang dinyatakan, rencana ini telah diusahakan oleh TMK Pulasan, di bawah kelolaan Syahrul Sazli Shaharir <sazli@pulasan.my>. Pengakuan penting: Kami bukan ahli sejarah! Sila klik di sini untuk penjelasan lanjut.